Wypalenie zawodowe – syndrom burnout – przeciwdziałanie
Czy wiesz, że wypalenie zawodowe zagraża każdej osobie i może dotyczyć również Ciebie? Wypalenie zawodowe jest też jedną z ważniejszych przyczyn spadku wydajności pracowników, ich niechęci do pracy, a nawet depresji. Sprawdź, jak rozpoznać wypalenie zawodowe i co zrobić, by go uniknąć.
Wyczerpanie psychofizyczne, brak poczucia sprawczości, rozczarowania zawodowe, sytuacje konfliktowe czy też stres i trudności z emocjami wszystko to w dynamicznie zmieniającym się świecie może prowadzić do wypalenia zawodowego, do którego przyznaje się już co piąty Polak (źródło), a istnieją badania, które wskazują na to, że jest to liczba zaniżona i po pandemii już ponad 30% nas, a więc co trzeci Polak, zdradza objawy wypalenia zawodowego (źródło).
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała wypalenie zawodowe na listę Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, a potem ponownie w 2019 roku w ICD-11, wskazując tym samym, iż syndrom nie jest obojętny dla zdrowia, wymaga leczenia i profilaktyki, którą my, eksperci Human Skills, zajmujemy się z powodzeniem już od kilkunastu lat.
Wiemy, jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu i jakie czynniki sprzyjają jego pojawieniu się. Możemy pomóc Ci rozpoznać wypalenie zawodowe, opracować wspólnie z Tobą plan zapobiegania mu, a także wesprzeć Cię, gdy wypalenie zawodowe zacznie odbierać Ci energię, motywację i zagrozi Twemu zdrowiu.
Czym jest wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe doczekało się wielu definicji, a pierwsze próby opisania tego problemu pojawiły się w latach 70. ubiegłego wieku – po raz pierwszy syndrom wypalenia zawodowego (z ang. burnout) opisał Freudenberger w 1974 roku, a jego obserwacje dotyczyły grupy wolontariuszy niosących pomoc w ośrodku dla uzależnionych od narkotyków. Początkowo wypalenie zawodowe było zresztą wiązane głównie z pracą społeczną, polegającą na pomocy ludziom – pielęgniarka, lekarz, policjant, ratownik medyczny, nauczyciel. Z tego powodu bardzo duża ilość opracowań naukowych dotyczyła dawniej właśnie tych zawodów. Zgodnie ze współczesną wiedzą naukową, wypalenie zawodowe może pojawić się jednak również w innych profesjach. Do tego wniosku doszła także Christina Maslach w 2008 roku.
Christina Maslach jest twórczynią wielowymiarowego modelu wypalenia zawodowego i rozbudowanej jego definicji, a jej koncepcje dotyczące syndromu burnout są obecnie uznawane za najtrafniejsze i najbardziej wyczerpujące. Według badaczki:
Wypalenie zawodowe to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi.
W przyjętej przez amerykańską psycholog definicji pojawiają się trzy wymiary: wyczerpanie, dystansowanie się, obniżone poczucie dokonań, które stanowią podstawę dla współczesnego rozumienia syndromu wypalenia zawodowego, również w ujęciu Światowej Organizacji Zdrowia.
Wielowymiarowy model wypalenia zawodowego opracowany przez Ch. Maslach
Wskazane przez Maslach trzy wymiary, za pomocą których manifestuje się wypalenie zawodowe, mogą pojawić się u danej osoby w tym samym czasie lub następować etapami. Pierwotnie badaczka opisywała je w odniesieniu do zawodów społecznych i profesji wymagających kontaktu z ludźmi.
Wyczerpanie emocjonalne
Depersonalizacja (dystansowanie się)
Obniżone poczucie dokonań osobistych
- Wyczerpanie – subiektywne poczucie wyeksploatowania zawodowego i braku możliwości regeneracji sił; brak energii fizycznej i psychicznej oraz pustka uczuciowa sprzyjają rozluźnieniu więzi emocjonalnej ze współpracownikami. Wyczerpanie to prowadzi do podejmowania działań dystansujących emocjonalnie i poznawczo jednostkę od pracy, najpewniej jako sposób radzenia sobie z przeciążeniem pracą. Próby zdystansowania się od różnych aspektów pracy (cynizm, depersonalizacja) są bezpośrednią reakcją na wyczerpanie.
- Depersonalizacja – określone specyficzne zachowania jednostki wobec innych. Apersonalna postawa i dehumanizacja przejawia się w negatywnym, cynicznym i nadmiernym obronnym dystansowaniu się oraz utratą idealizmu. Relacje interpersonalne w pracy tracą swój dotychczasowy podmiotowy charakter.
- Obniżone poczucie dokonań osobistych – odzwierciedla samoocenę pracownika – negatywne ocenianie własnej pracy i kompetencji zawodowych. Odnosi się do poczucia braku kompetencji, osiągnięć zawodowych i małej wydajności.
Koncepcja została następnie zaktualizowana, a nazewnictwo zmodyfikowane: Wyczerpanie emocjonalne zostało zastąpione wyczerpaniem (fizycznym i emocjonalnym), depersonalizacja została zastąpiona przez cynizm (zdystansowana postawa wobec pracy, chłód i obojętność wobec podopiecznych czy klientów), a poczucie braku osiągnięć osobistych zastąpiono poczuciem obniżonej efektywności zawodowej
Jak WHO definiuje wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe to syndrom wynikający z chronicznego (źle zarządzanego) stresu w miejscu pracy, z którym pracownik nie był w stanie skutecznie sobie poradzić. Syndrom charakteryzują trzy wymiary:
1. Uczucie wyczerpania lub wyczerpania energetycznego.
2. Zwiększony dystans psychiczny do pracy bądź poczucie negatywizmu lub cynizmu związanego z pracą.
3. Zmniejszona skuteczność zawodowa.
Jak widać, definicja Światowej Organizacji Zdrowia jest w wielu miejscach styczna z definicją zaproponowaną przez Ch. Maslach. Ważnym akcentem w formule zaproponowanej przez WHO jest wskazanie na stres jako czynnika, który przyczynia się do pojawienia się i pogłębiania syndromu wypalenia zawodowego.
Jakie sygnały mogą świadczyć o wypaleniu zawodowym?
Niezależnie od tego, czy podejrzewasz u siebie możliwość pojawienia się wypalenia zawodowego, czy chcesz zorientować się, jak w pracy radzą sobie Twoi pracownicy, współpracownicy czy podwładni, zwróć uwagę na następujące symptomy:
- Chroniczne zmęczenie.
- Bezsenność.
- Utrata apetytu.
- Objawy fizyczne takie jak zawroty i bóle głowy, pieczenie w klatce piersiowej, mdłości.
- Zaburzenia lękowe.
- Ogólny pesymizm.
- Irytacja i gniew.
- Obniżona produktywność i wydajność pracy.
- Depresja.
Tego typu objawy mogą zwiastować lub potwierdzać rozwój wypalenia zawodowego i wymagają Twojej reakcji!
Jak rozpoznać wypalenie zawodowe?
Wyliczone wyżej symptomy mogą, ale nie muszą wskazywać na syndrom burnout. Z pewnością jednak są na tyle niepokojące, iż wymagają rozpoznania – trzeba znaleźć ich przyczynę, a dzięki temu sposób na ich eliminację. Wypalenie zawodowe rozpoznaje się, stosując wyspecjalizowane narzędzia stworzone właśnie po to, by „zmierzyć” wypalenie zawodowe oraz potwierdzić jego wystąpienie.
W Polsce do pomiaru wypalenia zawodowego stosuje się m.in.:
- MBI (Maslach Burnout Inventory) – kwestionariusz stworzony przez Christinę Maslach;
- LBQ (Link Burnout Questionnaire) – kwestionariusz wypalenia zawodowego autorstwa Massimo Santinello;
- OLBI (Oldenburg Burnout Inventory) Oldenburski Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego opracowany przez E. Demerouti.
Najbardziej znanym w Polsce i jednym z najczęściej stosowanych narzędziem do pomiaru poziomu wypalenia zawodowego (sprawdzonym empirycznie na adekwatnej próbie) jest polska adaptacja niemieckiego kwestionariusza do pomiaru wypalenia zawodowego OLBI (Oldenburg Burnout Inventory). Kwestionariusz wypalenia zawodowego OLBI mierzy 2 kluczowe komponenty wypalenia zawodowego – wyczerpanie oraz zdystansowanie wobec pracy i pozwala ocenić stopień wypalenia u pracowników reprezentujących różne profesje. Polska wersja Oldenburskiego Kwestionariusza Wypalenia Zawodowego została przebadana pod kątem trafności i rzetelności oraz zatwierdzona naukowo. Kwestionariusz jest rekomendowany przez badaczy jako nowoczesna metoda pomiaru wypalenia.
Jak rozpoznać wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe silnie wpływa na psychikę człowieka i jego zdrowie. Jest to stan wyczerpania cielesnego, duchowego lub uczuciowego, który dla pracownika oznacza apatię, utratę motywacji do działania, obniżenie efektywności i brak satysfakcji z dotychczas podejmowanej aktywności. Dla pracodawcy wypalenie to poważny problem, który może zakończyć się utratą dyscypliny w firmie, obniżeniem motywacji i zaangażowania personelu, spadkiem wydajności zespołów, wysoką absencją i w efekcie utratą kadry pracowniczej.
Najważniejszym elementem w walce z syndromem burnout jest profilaktyka – zapobieganie wystąpieniu wypalenia zawodowego.
Kolejną obowiązkową pozycją na liście zadań w walce z syndromem wypalenia powinna być czujność i obserwacja, która pozwoli rozpoznać pierwsze symptomy wypalenia i odpowiednio na nie zareagować.
Dlaczego trzeba przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu?
Niezależnie od stopnia zaawansowania wypalenie zawodowe jest źródłem cierpienia dla osoby dotkniętej tym syndromem. Z czasem potrafi wręcz odebrać jej całą energię, a w zamian pozostawić pustkę, rozpacz, apatię, lęki, poczucie beznadziei, obniżoną odporność, poważne choroby somatyczne. Dla osób bliskich, ale i współpracowników osoba z wypaleniem zawodowym przestaje być źródłem inspiracji czy motywacji, trudno z nią współdziałać, ciężko się porozumieć. Ze zrozumiałych powodów pracownik wypalony zawodowo nie jest w stanie podołać stawianym przed nim celom, nie angażuje się w pracę, spada jego efektywność, choruje. Wypalenie zawodowe to zjawisko, które oznacza straty dla wszystkich – to wielki problem indywidualny i społeczny. Jednak
analiza przyczyn wypalenia zawodowego oraz liczne badania naukowe poświęcone syndromowi burnout potwierdzają, iż można skutecznie przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu.
Co może przyczynić się do wystąpienia wypalenia zawodowego?
Przyczyny wypalenia zawodowego są różne i mają zawsze indywidualny charakter. Mogą one wiązać się z osobą pracownika, jego osobowością, sposobem funkcjonowania w środowisku pracy, ale też mieć związek z organizacją, zwłaszcza jej kulturą, a przede wszystkim z systemem motywowania przyjętym w firmie, sposobem organizowania pracy, komunikacją, stylami kierowania. Najważniejsze z przyczyn pojawienia się wypalenia zawodowego to:
- przeciążenie pracą (np. zbyt dużo pracy do wykonania w zbyt krótkim czasie);
- brak kontroli i możliwości decydowania (podleganie sztywnemu monitoringowi i/lub praca w chaotycznych warunkach);
- brak uznania (w tym niedostateczne wynagrodzenie, brak informacji zwrotnych o jakości pracy);
- powtarzające się napięcia i konflikty w pracy, oraz niesprawiedliwe traktowanie (np. stronniczość w ocenie czy wynagradzaniu pracowników).
Wciąż też prowadzone są badania, które mogłyby dać nam dokładniejszy obraz tego, co sprzyja wypaleniu i wymagałoby eliminacji w ramach prewencji. Na przykład w rezultacie badania Predictors of Occupational Burnout: A Systematic Review z 2021 roku (źródło), polegającym na systematycznym przeglądzie badań dotyczących wypalenia zawodowego nie udało się znaleźć jednego konkretnego czynnika ryzyka. Spośród 261 predykatorów tylko cztery podrodziny predykatorów wykazały umiarkowany związek z genezą syndromu burnout: szkodliwe efekty wymagań pracy, negatywne postawy wobec pracy, a także ochronne efekty radzenia sobie z życiem zawodowym i wypoczynku. W badaniu znaleziono raczej niską jakość dowodów dla szkodliwych efektów ilościowych wymagań, konfliktu praca-rodzina oraz stresu wynikającego z warunków pracy. Wsparcie społeczne zapewniało pracownikom efekt ochronny, co potwierdza literatura dotycząca stresu związanego z pracą. Społeczne przeszkody (ostracyzm, brak komunikacji, nieprzyjemna komunikacja) mają negatywny wpływ na wypalenie zawodowe. Również konfliktowa, słaba komunikacja ma istotny negatywny wpływ na wypalenie zawodowe.
Strategie radzenia sobie ze stresem i emocjami oraz docenianie własnych działań mogą ograniczać wypalenie zawodowe i mu przeciwdziałać.
Warto również dodać, że A Systematic Review potwierdza również wyniki innych badań, wskazując na to, iż aktywność fizyczna może znacząco zapobiegać i zmniejszać poziom wypalenia zawodowego.
Jak możesz zapobiegać wypaleniu zawodowemu?
Jeśli jesteś pracownikiem, możesz aktywnie i skutecznie przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu, a działania, które dają najlepsze rezultaty, często wymagają jedynie drobnej zmiany nawyków czy sposobu myślenia. Możesz też skorzystać ze wsparcia specjalistów, którzy nauczą Cię pewnych technik i metod związanych z zarządzaniem emocjami czy stresem. Oto co możesz zrobić, by zapobiec wypaleniu:
- Zachować równowagę między pracą a życiem prywatnym.
- Nauczyć się dystansu do pracy.
- Nie brać na siebie zadań, których nie jesteś w stanie wykonać.
- Nauczyć się wypoczywać.
- Pielęgnować swoje pasje.
- Ustalać własne możliwości i granice.
- Nauczyć się mówić „nie” oraz prosić o pomoc.
- Wsłuchać się w sygnały, jakie wysyła Twoje ciało.
- Nauczyć się rozpoznawać własne potrzeby.
- Dbać o samorozwój.
- Nauczyć się odcinać od bodźców zewnętrznych.
- Pielęgnować przyjaźnie.
- W ostateczności – zmienić pracę.
Istotny w prewencji wypalenia zawodowego jest regularny odpoczynek oraz odpowiednia regeneracja sił po każdym dniu. Warto zatroszczyć się o to, by nie zajmować się obowiązkami zawodowymi w czasie wolnym i zachowywać niezbędne granice między pracą a życiem prywatnym (work-life balance) np. wyłączyć telefon służbowy po powrocie z biura, czy poinformować swoje otoczenie, że na wiadomości e-mail czy SMS-y odpisujemy tylko w określonych godzinach. Jeśli wypalenie zawodowe już Cię dotknęło, pomocne będą natomiast treningi kognitywne oraz techniki mindfulness.
Jeśli jesteś pracodawcą, managerem, szefem zespołu lub interesujesz się dobrostanem współpracowników, możesz zaplanować i wdrożyć strategię przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu. Taka strategia powinna obejmować m.in.
- szkolenia dla pracowników z obszaru radzenia sobie ze stresem i emocjami;
- szkolenia dla pracowników wzmacniające ich odporność psychiczną;
- szkolenia dla pracowników dotyczące komunikacji i rozwiązywania konfliktów;
- kursy dotyczące profilaktyki wypalenia zawodowego.
Co zyskasz, wdrażając w firmie działania zapobiegające wypaleniu zawodowemu?
Inwestycja w dobrostan pracowników to w dzisiejszym niepewnym świecie obowiązek, który procentuje nie tylko poprawą atmosfery w miejscu pracy, ale również skutecznością zespołu i wynikami biznesowymi firmy. Twoi pracownicy, dzięki Twoim działaniom i odpowiednio dobranym kursom:
- zwiększą odporność psychiczną na stresujące sytuacje;
- naucza się świadome zarządzać emocjami w miejscu pracy;
- poprawią sposób komunikacji w zespole i nauczą się ograniczać sytuacje konfliktowe;
- zdobędą wiedzę o przyczynach wypalenia zawodowego i sposobach walki z nim;
- nauczą się stosować techniki sprzyjające regeneracji niezbędnej do skutecznego działania;
- ograniczą swoją absencję w miejscu pracy, wzmocnią swoje zaangażowanie i poprawią efektywność pracy.
Oferowane przez nas programy rozwojowe, coachingi, szkolenia dostosowujemy do potrzeb Klientów, a doświadczeni i wysoko wykwalifikowani trenerzy zapewniają Uczestnikom organizowanych przez nas warsztatów praktyczne i skuteczne narzędzia, które mogą oni od ręki wykorzystać w swojej pracy.
Wiemy, jak skutecznie zapobiegać wypaleniu zawodowemu i potrafimy tę wiedzę przekazać innym.
Jak możesz przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu?
Mental Health - zadbaj o zdrowie psychiczne
Wzmocnij odporność psychiczną
Zacznij przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu, skorzystaj z naszych usług:
Akademia Zarządzania Stresem i Emocjami online
Indywidualne sesje coachingowe
Co zyskasz, wdrażając w firmie działania zapobiegające wypaleniu zawodowemu?
Inwestycja w dobrostan pracowników to w dzisiejszym niepewnym świecie obowiązek, który procentuje nie tylko poprawą atmosfery w miejscu pracy, ale również skutecznością zespołu i wynikami biznesowymi firmy. Twoi pracownicy, dzięki Twoim działaniom i odpowiednio dobranym kursom:
- zwiększą odporność psychiczną na stresujące sytuacje;
- naucza się świadome zarządzać emocjami w miejscu pracy;
- poprawią sposób komunikacji w zespole i nauczą się ograniczać sytuacje konfliktowe;
- zdobędą wiedzę o przyczynach wypalenia zawodowego i sposobach walki z nim;
- nauczą się stosować techniki sprzyjające regeneracji niezbędnej do skutecznego działania;
- ograniczą swoją absencję w miejscu pracy, wzmocnią swoje zaangażowanie i poprawią efektywność pracy.
Oferowane przez nas programy rozwojowe, coachingi, szkolenia dostosowujemy do potrzeb Klientów, a doświadczeni i wysoko wykwalifikowani trenerzy zapewniają Uczestnikom organizowanych przez nas warsztatów praktyczne i skuteczne narzędzia, które mogą oni od ręki wykorzystać w swojej pracy.
